Śledź nas na:



Wybrane zagadnienia dydaktyczno - wychowawcze

Nagrody i kary w wychowaniu:

Karać dzieci czy nie karać? Jeśli tak, to w jaki sposób to czynić, aby osiągnąć zamierzone rezultaty? Co dla dziecka stanowi faktyczną nagrodę, a co karę? Problem stosowania kar i nagród w wychowaniu jest stale aktualny i wzbudza wiele kontrowersji.

Wychowawca powinien przede wszystkim analizować zachowania dziecka i próbować odpowiedzieć na pytania: dlaczego tak, a nie inaczej, reaguje. Taka systematyczna refleksja pozwala na przyczynowo - skutkowe ujmowanie problemów wychowawczych, na dostrzeganie swoich sukcesów jak i porażek. Jeśli wychowawca pozna przyczyny niekorzystnych zachowań, może wpływać na ich zmianę. Niestety bardzo często w wychowaniu dzieci obserwuje się brak takiej refleksyjności. Zachowania wobec dzieci są bardzo często pochopne, bezmyślne. Przykładem może być odreagowanie swojej złości na dziecku, a więc karanie go, gdy samemu jest się zdenerwowanym.

W odniesieniu do dzieci z głębszym upośledzeniem umysłowym, refleksyjność zdaje się mieć specjalne znaczenie. Wiele „niewłaściwych" z naszego punktu widzenia zachowań nie wynika ze złej woli ale z samej natury zaburzeń umysłowych. Dzieci te, z uwagi na sztywność myślenia, trudniej zmieniają już raz wykształcone nawyki. Jeśli więc nie uchwycimy jakiegoś niepokojącego w ich zachowaniu faktu odpowiednio wcześnie, kłopoty nasze w postaci np. niekorzystnego u dziecka nawyku utrwalą się i bardzo trudno będzie je zmienić. Kara jest środkiem wychowawczym mającym zahamować lub wyeliminować niepożądane zachowania. Biorąc pod uwagę skuteczność karania mówi się o karach pedagogicznych i niepedagogicznych.

Za kary pedagogiczne uznaje się takie kary, które nie poniżają godności karanego i karzącego, a ich celem jest poprawa zachowania dziecka. Wymienia się:

  • kary naturalne, jako bezpośrednia konsekwencja nieprawidłowego zachowania się,

  • odmawianie przyjemności,

  • wyrażanie smutku i zawodu,

  • czasowe odebranie przyznanego przywileju,

  • rekompensatę wyrządzonej krzywdy.

Za kary niepedagogiczne uznaje się takie kary, które poniżają godność dziecka i wywołują niekorzystne następstwa, hamują rozwój moralny dziecka. Są to:

  • kary cielesne,

  • straszenie dziecka,

  • reagowanie krzykiem,

  • wyzwiska i epitety,

  • izolacja,

  • szantaż emocjonalny.

W wychowaniu i kształceniu znacznie większą rolę od kar mają wzmocnienia pozytywne, czyli nagrody. Należy zaznaczyć, że nagrodę (wzmocnienie) stanowi to wszystko, co dziecku sprawia przyjemność, radość, co dziecko odczuwa jako stan zadowolenia.

  • Procesowi uczenia się i wychowania winny towarzyszyć ciągłe wzmocnienia,

  • Skutecznymi czynnikami wzmacniającymi są: pożywienie, muzyka, zabawki,

  • Cenne są tzw. nagrody społeczne: ustna pochwała, pieszczota, celebrowanie ogólnego zainteresowania itp.,

  • Wzmocnienie powinno występować natychmiast oraz w sposób dla dziecka zrozumiały,

  • Uwarunkowane zachowanie zanika, jeżeli nie jest systematycznie wzmacniane,

  • Nie można też popadać w przesadę w chwaleniu dziecka. Dzieje się tak, gdy matka, nieustannie podkreślając umiejętności dziecka, kształtuje w nim nieuzasadnione poczucie niezwykłej wartości. Takie postępowanie wytwarza dziecka nieadekwatny obraz samego siebie. Dziecko w kontaktach z innymi dziećmi demonstruje, że „jest lepsze", staje się uciążliwe, nachalne w swych wymaganiach i w konsekwencji zostaje odrzucone zwłaszcza przez rówieśników.

  • Nagrody powinny być dostosowane do osiągnięć a więc nie mogą być wygórowane czy też zbyt słabe.

  • Wychowawca nagradzając dziecko powinien rzeczywiście okazać radość.

O skuteczności stosowanych przez rodziców nagród i kar wobec dzieci, decyduje również jednolitość. Nie powinno być tak, że rodzice posługują się odmiennymi systemami nagradzania i karania, względnie wtrącają się nawzajem, czyniąc sobie awantury podczas nagradzania czy karania dziecka. Ponadto wychowując dziecko niepełnosprawne intelektualnie należy pamiętać, aby nie czynić tego kosztem innych dzieci. Przykładem może być nakłanianie innych dzieci, by ustąpiły dziecku niepełnosprawnemu, bo są np. starsze i silniejsze. Jeśli sytuacja taka powtarza się wielokrotnie, dziecko niepełnosprawne nauczy się tego, że jest na specjalnych prawach, może stawać się bezwzględne w swych dążeniach, natomiast dzieci zmuszane do ciągłego ustępowania są po prostu krzywdzone, z czasem może budzić się w nich bunt.

 



Zobacz także