Umiarkowana i znaczna niepełnosprawność umysłowa jest z reguły w literaturze omawiana łącznie, z uwagi na to, że na obu tych poziomach występują objawy zbliżone, a różnice dostrzegalne są jedynie w ich nasileniu O znacznie i umiarkowanie upośledzonych zwykle mówi się, że są to osoby „głębiej upośledzone umysłowo". Omówimy niektóre procesy psychiczne charakterystyczne dla całej grupy osób.

Myślenie:

U osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną mamy do czynienia ze słabo rozwiniętym myśleniem pojęciowo - słownym. Myślenie ma charakter konkretno - obrazowy, co nie pozwala na przyswajanie pojęć abstrakcyjnych. Pojęcia abstrakcyjne, o ile w ogóle wystąpią, są nierozerwalnie związane z przeżyciami konkretnymi. Z myśleniem związane jest spostrzeganie. W tej grupie osób spostrzeżenia są niedokładne i przebiegają wolno. Dziecko spostrzega rzeczy konkretne.

Mowa:

Dziecko posiada wady mowy, które utrudniają zrozumienie wypowiedzi. Język mówiony jest opanowany, ale zasób słów jest niewielki, słownictwo ubogie a mowa wybitnie agramatyczna, z wadami. Zdania proste kilkuwyrazowe wspierane są gestami, które mogą kompensować w pewnym stopniu braki mowy.

W tym temacie trzeba wiedzieć, że ogromne znaczenie dla rozwoju mowy dziecka ma rozwój emocjonalny. Nieprawidłowy rozwój emocjonalny może bowiem także zaburzać rozwój mowy. Zdarzają się przypadki, że dziecko upośledzone nie chce posługiwać się mową, ponieważ kontakty z otoczeniem przynoszą mu z reguły niepowodzenia. Lęk przed mówieniem, może wynikać stąd, że dziecko nie jest w stanie sprostać stawianym mu wymaganiom w zakresie porozumiewania się i nie chce narazić się na drwiny rówieśników.

Uwaga:

Zaburzona jest znacznie uwaga dowolna i celowa. Dominuje uwaga mimowolna. Skupienie uwagi na jednym rodzaju pracy, jednej sytuacji jest krótkotrwałe i pobieżne. Uwaga charakteryzuje się również wąskim zakresem obejmowanych jednorazowo elementów, niskim lub prawie żadnym stopniem podzielności. Łatwo ulega ona rozproszeniu, przyciągana przez bodziec intensywny lub niezwykły. Koncentracja jest możliwa tylko na tych przedmiotach i czynnościach, które budzą żywe zainteresowanie. Żaden jednak nie stanie się obiektem ciekawości i zainteresowania na dłuższy czas. (Stąd zajęcia powinny być interesujące, angażujące i krótkotrwałe).

Pamięć:

Pamięć jest nietrwała, głównie mechaniczna. Upośledzona jest pamięć logiczna. Osoby te cechuje wolne tempo zapamiętywania i przypominania. Zapamiętywanie ułatwione jest przez powiązanie treści z ruchem, z konkretną sytuacją, pozytywne emocje.

Motoryka:

Niepełnosprawność intelektualna wiąże się z występowaniem zaburzeń w sferze zmysłowo - ruchowej. Głównymi objawami tych zaburzeń są: niedokładne i zwolnione odbieranie wrażeń wzrokowych, słuchowych i innych; zaburzenia autoorientacji czyli orientacji w schemacie własnego ciała. Dziecko z zaburzoną lub słabo rozwiniętą koordynacją wzrokowo - ruchową może nie być w stanie samodzielnie się ubrać. Będzie miało trudności w posługiwaniu się nożyczkami, rysowaniu, naklejaniu. Reakcje jego będą zwolnione i niedokładne.

Zachowania społeczne:

Zachowania tych osób są z reguły nieadekwatne do sytuacji. We wszystkich nowych, nieznanych sytuacjach najczęściej reakcje umiarkowanie upośledzonych osób będą miały charakter negatywny. Nowość sytuacji wyzwala w tych osobach silne pobudzenie i lęk przed nieznanym. Sterem zachowań są z reguły popędy i aktualne, doraźne korzyści - w tych nawet wypadkach, kiedy korzyść doraźna szybko zamieni się na niekorzyść. Nie są w stanie przewidzieć konsekwencji swoich działań. Są w wysokim stopniu sugestywni i łatwo mogą ulec namowom (popartą np. słodyczami - korzyść doraźna).

Zdolność uczenia się:

W związku z wielu wymienionymi wyżej cechami, łatwo możemy stwierdzić, że zdolność uczenia się jest ograniczona. Dużą trudność sprawia im np. nauka czytania. O ile czasami (w łagodniejszych przypadkach umiarkowanego upośledzenia)) uda się dużym nakładem sił doprowadzić do tego, że zdolność ta zostanie „przyswojona", najczęściej zaraz potem się okazuje, że jest to czytanie „na pamięć", któremu nie towarzyszy zdolność rozumienia czytanego tekstu. Na podobnej zasadzie można czasem nauczyć prostego, „mechanicznego" liczenia.

Przy prawidłowo poprowadzonej pracy dydaktyczno - wychowawczej można wdrożyć do przestrzegania nawyków higienicznych, podstaw samoobsługi, możliwie bezkonfliktowego funkcjonowania w społeczeństwie oraz do wykonywania wielu typów prac o charakterze raczej jednostajnym, gdzie wykonywany zakres czynności jest (na skutek wielokrotnego powtarzania) danej osobie dobrze znany i nie zawiera w sobie elementu nowości czy zaskoczenia.