Teoria pedagogiki specjalnej rozwija się od drugiej połowy XIX w. i nazywana była pedagogiką leczniczą. W Polsce pedagogikę specjalną zapoczątkowała i rozwinęła Maria Grzegorzewska (1888 - 1967). Niezwykle wrażliwa na potrzeby dziecka, zwłaszcza dziecka wymagającego specjalnej troski, utworzyła cenioną w Polsce i poza jej granicami szkołę pedagogiki specjalnej w Warszawie (Instytut Pedagogiki Specjalnej). Zajmowała się zagadnieniem rewalidacji¹ osób dotkniętych różnymi brakami rozwojowymi. „Pedagogikę specjalną charakteryzuje specjalny cel - pisała M. Grzegorzewska - rewalidacja społeczna dzieci upośledzonych, chorych, niedostosowanych społecznie lub w inny sposób odchylonych od normy". Obok troski o szkolnictwo specjalne szczególnym terenem jej działalności było kształcenie nauczycieli - pedagogów specjalnych.. Nauczycielom M. Grzegorzewska stawiała szczególne wymagania. Wysoki poziom moralny i zawodowy, postawę wielkiej odpowiedzialności społecznej i postawę twórczą uważała za podstawowy warunek pracy z osobami upośledzonymi.

Działy pedagogiki specjalnej:

W zależności od rodzaju badanych braków rozwojowych wyróżnia się kilka działów pedagogiki specjalnej:

Logopedia - dyscyplina naukowa, której przedmiotem jest mowa dziecka. Obejmuje teorię i praktykę rehabilitacji mowy. W skład tej dyscypliny wchodzą następujące działy: fonetyka, rozwój mowy dziecka, nauczanie mowy dzieci głuchych i głuchoniemych, patologia mowy, teoria i praktyka żywego słowa.

Oligofrenopedagogika - oligofrenia - niedorozwój umysłowy. Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się teorią i praktyką wychowania i kształcenia dzieci upośledzonych umysłowo. W etymologicznym ujęciu oznacza „pedagogikę osób o małym mózgu".

Surdopedagogika - dotyczy upośledzeń słuchu i mowy. Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się teorią i praktyką wychowania i kształcenia osób niesłyszących i słabosłyszących.

Tyflopedagogika - dotyczy upośledzeń wzroku. Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się teorią i praktyką wychowania i kształcenia dzieci z wadami wzroku, niewidomych i niedowidzących.

Pedagogika resocjalizacyjna - dotyczy zaburzeń w zachowaniu. Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się zagadnieniami kształcenia i wychowania dzieci, młodzieży i dorosłych niedostosowanych społecznie.

Pedagogika korekcyjna - dyscyplina naukowa zajmująca się badaniami, stymulacją i terapią dzieci z mikrozaburzeniami rozwojowymi.

Pedagogika terapeutyczna - dyscyplina naukowa traktująca o teoretycznych i metodycznych problemach pracy pedagogicznej z osobami chorymi.

1 Rewalidacja - termin używany najczęściej zamiennie z pojęciem rehabilitacja, określa długotrwałą działalność terapeutyczno - wychowawczą, a więc wielostronną stymulację, opiekę, nauczanie i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji rzeczywistości, czyli osób upośledzonych umysłowo, niewidomych i niesłyszących.